Kalender

[Ferdinand Bogman]

Het mag duidelijk zijn dat mijn opa zelf ook een modelspoorbaan had. Die stond in de kelder van zijn woning aan de Springweg in Utrecht. Hier zien we hem aan het werk om de treinenloop in goede banen te leiden:



Opa was zelf in zijn jonge jaren leerling-machinist en seinhuiswachter geweest bij de NS. Daarom had hij zijn modelspoorbaan een Nederlands tintje gegeven. Op de spoortafel bevond zich het grote station Utrecht CS, met een rangeerterrein, lokomotiefdepot en het seinhuis, van waaruit alles bediend werd. Vanuit Utrecht CS reden treinen via Overvecht van de tafel af. Ze passeerden de brug over het Biltse meertje (een wasteil vol water, gekleurd met Reckitt's Blauw), en maakten bij Bilthoven een bocht. Daarna gingen ze langs de wand van de kelder richting de keldertrap. Daar maakten de treinen een bocht onderdoor en namen een steile helling, om na de volgende hoek in station Baarn aan te komen. Vanaf daar daalden ze af (in het Spoorwegravijn?), doken een tunnel in en verschenen vlak voor Utrecht CS weer op de spoortafel.

Als klein kind speel ik met zijn treinen als ik op bezoek ben met mijn ouders. Vanaf eind lagere school mag ik in mijn eentje, met de stoptrein Baarn-Utrecht bij mijn opa langs. Ik kan me nog herinneren hoe het was om een kartonnen kaartje te kopen, later die gele flappen uit de matrixprinter. Er reed Plan V, met rode banken, later turkoois. De trein kwam eerst nog aan op het kopspoor zes. De nieuwe sporen 1 t/m 4 waren toen nog in aanbouw. In de stationshal boven de sporen lag een zwarte noppenvloer, en Kochius stond er nog te spelen. Hier staat hij op de Oudegracht:

https://www.youtube.com/v/ZmUolk68TR0

Er liep een hellingbaan, met diezelfde zwarte noppen, Hoog Catharijne in. Ik ging rechtsaf om bij het Moreelsepark het winkelcentrum te verlaten. Vanaf daar liep ik naar de Springweg.

Mijn eigen spoorbanen zijn nooit verder gekomen dan rails, elektronica en een begin van aankleding. De spoorbaan van mijn opa daarentegen, kan ik me alleen herinneren zoals hij ongeveer af was.


Station Bilthoven

Het kerkje (deels van karton) mocht ik in elkaar zetten.



Station Baarn

De hoofdbaan was enkelsporig, maar in Baarn konden goederen- en stoptreinen ingehaald worden. Op het derde spoor kwam de stoptrein uit Utrecht binnen, die als enige de andere kant op de hoofdbaan bereed.



Een overzicht van de spoortafel:

• Vooraan het opstelterrein voor goederen- en personenmaterieel. Daar staan ook de rijtuigen uit de Jouef-startset
• Daarachter station Utrecht CS (de overkapping is verwijderd voor de foto)
• Op de achtergrond station Baarn, tegen de wand van de kelder.

De foto is een beetje scheef: in werkelijkheid liep het hoofdspoor, langs station Baarn, af van links naar rechts. Station Utrecht CS lag horizontaal.


Het lokomotiefdepot. Ook hier de klassieke Fleischmann-draaischijf en de Vollmer-lokloods


Drukte op het stationsplein

Hoewel de baan dus behoorlijk aangekleed was, was opa waarschijnlijk meer een rijder dan een bouwer. Hij had dienstregelingen opgesteld en reed op de klok. Als je de eenvoudige dienstregeling op tijd reed, kreeg je het "diploma A als Seinhuiswachter". Voor een uitgebreidere dienstregeling, met alle goederentreinen, was er ook een diploma B.


Een deel van het seinhuis.

Zijn zelf gehaalde Diploma A is bewaard gebleven:



De objectiviteit ervan valt te betwijfelen, omdat opa zelf directeur én examinator was. Toch staat achterop vermeld dat er één fout is geconstateerd en een aanmerking is gemaakt (die verder niet vermeld is). Het beoordelingscijfer is ondanks dat een 9!

Verder valt op dat het diploma is uitgereikt op 18 mei 1978. De baan moet in die tijd grotendeels af zijn geweest, in ieder geval rails en techniek. Mijn opa hield een tijd lang alles netjes bij en daarom weten we wanneer hij begon:



De "Fleischmann" Spoorweg Maatschappij
Opgericht: 1 Augustus 1963

Later meer over de treinen van mijn opa.

[Jelmer]

Schitterende jeugdherinneringen en mooie "archief" stukken. 

Groeten,
Jelmer

[Scratchbuilt]

Wat een heerlijk verhaal, ik volg dit met plezier. Het komt op mij over als prehistorie hoewel ik een paar jaar ouder ben. Dat komt denk ik omdat ik zelf geen (nauwelijks) modeltrein herinneringen heb. Ik heb een stokoude groene Joueff locomotief en ik weet dat die rondjes reed op een stuk spaanplaat met veel gekleurd zaagsel en heuvels van zachtboard. Het was van mijn oudste broer, ik was toen nog te jong om er echt bij betrokken te zijn. Waarom ik die Joueff wel heb en de rest niet weet ik niet meer. Mijn interesse voor modelspoor is van heel veel later.


Albert

[hrp]

Schitterende jeugdherinneringen en mooie "archief" stukken. 

Groeten,
Jelmer

Goed gedocumenteerd ook..
Grote cijfers op de locomotieven! Functioneel?

[hrp]

Ferdinand,,

Binnenkort 45-jarig jubileum!



Gefeliciteerd

[741230]

Echt een geweldige foto van je opa bij zijn treinbaan. Ook het verhaal erbij is heel mooi. Daarom op jouw inzending gestemd voor de foto wedstrijd. 

[aad52]

In 1 woord: Geweldig!!

[Ferdinand Bogman]

Bedankt voor de complimenten en de felicitaties . Die oude groene lok van Jouef, is dat toevallig een opwindlok?

Inderdaad, grote letters! Ook de stationsnamen en de spoorletters* moesten niet zozeer voor de machinisten, rangeerders en Preizigers zichtbaar zijn, maar vooral voor de seinhuiswachter. Mijn opa zag langzaam maar zeker steeds slechter en daarom werden de loknummers in de loop van de tijd steeds groter (eerder waren het nog papieren cijfers).

*de vierkante grijze borden op paaltjes, op deze foto's van achteren gezien.

[Ferdinand Bogman]

Een deel van het materieel is verdwenen maar niet vergeten. Dat gold voor die Jouef-wagonnetjes, het CIWL-rijtuig en het Franse rijtuig. Van sommig van dat materieel zijn nog wat onderdelen over:



Twee looppassen, een stel koppelstangen, een zevenpolige motor (!), anderhalve lantaarn, drie verende buffers, een zuigerstangbeschermer, een paar contactveertjes en een boutje*. De resten van een stoomlokomotief die ik me alleen in uit elkaar gevallen toestand kan herinneren. Het was de BR 94 van Gutzold of, naar later bleek, van Hruska (of is het Permot?). Erg leuk dus dat een forumgenoot er een aanbood:




Het originele exemplaar heb ik als jochie nog geprobeerd weer rijdend te krijgen, maar dat werd nooit meer dan een piepend en waggelend onderstel. Dat had ook iets te maken met de ingewikkelde constructie ervan, dat was geleed:




Net als het voorbeeld hebben de wielen op de middelste drijfas geen flenzen:




Dat was nodig om de kleine boogstralen op de Müglitztalbahn te kunnen nemen (tot 100m). Voor dit traject werden de machines speciaal ontwikkeld. De echte BR 94 is lastig te vinden tussen al die T16's . Vanwege de asindeling 1'E1' had ik het logischer gevonden als ze er een BR 95 van hadden gemaakt.

Ik heb de lok even onder spanning gezet en dan loopt ze, maar een proefrit volgt nog na het schoonmaken van de wielen - en misschien de zevenpolige motor.

*Merkwaardig hoe je geheugen werkt: van hoeveel van die boutjes en moertjes ik nog altijd weet waar ze van zijn!




Ik was altijd in de veronderstelling dat deze locomotief van mijn vader was. Maar bij het nogmaals doorbladeren van het register van de "Fleischmann" Spoorweg Maatschappij kom ik bij de L van locomotief. Daar zie ik, onder nr. 301, een stoomlocomotief voor goederentreinen:



Mijn opa noteerde de asindeling, gewicht en dienstsnelheid én de aanschafprijs. En in dit geval - het was immers geen Fleischmann - ook het merk!

[Scratchbuilt]

Ferdinand,
nee, gewoon elektrisch.... 




Albert

[Ferdinand Bogman]

Beetje late reactie, Albert, maar die is inderdaad stokoud! Leuk dat je die eerste lok nog hebt, in ieder geval.

Mijn vaders twee oude Franse rijtuigen van Jouef hebben ook nog zo'n joekel van een koppeling. Toevallig heeft mijn opa later een modernere uitvoering gehad van dezelfde lok. Hij kocht af en toe wat goedkoop spul om te kijken of het op zijn baan van pas kwam. Deze was bedoeld voor de sneltrein en inderdaad: hij joeg de rijtuigen over de baan door de kelder. Het was een beetje teveel van het goede en de lok is al snel op een zijspoor beland en uiteindelijk afgevoerd.

[Ferdinand Bogman]

Het assortiment van de Bart Smit in Baarn is maar beperkt. Via de krant ontdekken we twee andere plekken waar je mooie treinen kunt bekijken (en kopen!): Modelbouwcentrum Hilversum (MCH) en de modelspoorbeurs in de Flint. (Als ik het goed heb is de beurs in Houten de voortzetting daarvan.)

MCH is, ik schreef het al eens, een Klein Houten (of toen: Klein Amersfoort). Naast het nieuwste van het nieuwste hebben ze ook veel tweedehands, wat binnen het budget van mijn zakgeld valt. Een van de eerste dingen die ik aanschaf zijn twee extra rijtuigen van Fleischmann, om de sneltrein aan te vullen. Het zijn een Bcüm (1510) en een middeninstaprijtuig (1508), waarvan ik later begrijp dat net niet écht een sneltreinrijtuig is.



Een sneltrein bij Weissmaur, getrokken door de BR 01, met de Bc4üm en de B4ymg

Ook bij het MCH vandaan komt het schattige Sikje van Roco. Van mijn vader mag ik hem kopen als hij 75 gulden is. Maar hij is zo onverstandig om me meer geld mee te geven. De Sik blijkt duurder maar ik kan de verleiding niet weerstaan. Pa boos en toch blij .



Sik 204 is aan het rangeren op het uithaalspoor, als een sneltrein passeert. De Frico-koelwagen was al eerder gepresenteerd. De Liliput NS-Oppeln is een nieuwe aanwinst van de beurs in de Flint. De Sik is later, net als de Roco NS 2200, voorzien van messing nummerplaten.

Op de beurs in de Flint schaf ik ook mijn eerste Liliput-rijtuig aan van de Baugruppe 28. (Tegenwoordig heb ik daarvan een hele verzameling.) Ook het post-bagagerijtuig PwPost4ü-28 komt daarvandaan, naast een slaaprijtuig en restauratierijtuig van de DSG / Mitropa. Met de komst van al die rijtuigen ontstaat onderhand een tekort aan sneltreinlokomotieven, de BR 01 kan het niet allemaal in haar eentje. Daarom wordt ook een BR 39 van Rivarossi meegenomen uit Amersfoort. (We zagen hem net al langsrazen.)



De internationale sneltrein in de boog bij Hallentür, in een late avondzon.

De BR 39 kon wel hard maar had snel last van vieze rails, waardoor de wielvlakken inbrandden. In het Wohnzimmertal rijdt ze een stuk beter.

De juiste volgorde van aanschaf van het hier getoonde materieel kan ik me niet meer goed herinneren. Ik weet niet zeker of ze nog rondjes hebben gereden op de spaanplaat. Die spoorbaan heeft zijn langste tijd gehad. Want er is een ingrijpende verandering in mijn modelspoorleven op komst!

[Ferdinand Bogman]

Het is 1981, ik ben twaalf en mijn oudste zus gaat op kamers. Mijn andere zus en ik maken allebei promotie naar een grotere slaapkamer! Daar bouw ik, samen met mijn vader, een nieuwe spoorbaan. Voordat het zo ver is, moeten eerst veel slapeloze nachten doorgebracht worden met fantaseren over een nieuwe modelspoorbaan. Alle afleveringen die mijn vader ooit in huis heeft gehaald van De Modelbouwer, Miniatuurbanen en Miniaturbahnen worden stukgelezen om ideeën op te doen.

Vanaf september 1982 komt daar een nieuw tijdschrift bij: elke maand valt de RAIL HOBBY in de bus (zo schreven ze het toen zelf). Ten slotte ben ik, ook door de spoorbaan, geïnteresseerd geraakt in elektronica. De opgedane inspiratie en kennis leidt tot een ingewikkeld sporenplan volgens de laatste stand van de techniek, met:

• beneden opnieuw een ovaal, maar nu enkelspoor met bloksysteem, en een paradebaanvak aan de voorkant, en een halfautomatisch schaduwstation;
  
• boven een kopstation, met rangeerterrein, draaischijf en lokloods

Uit de RAIL HOBBY (denk ik) heb ik het idee van de open bouwwijze, met vakken van een halve meter in het vierkant, op totaal 3,5 x 1,5 meter.
De nieuwe baan wordt weer opklapbaar, want ook op de nieuwe kamer moet huiswerk gemaakt worden en geslapen. Wel heb ik intussen ontdekt dat ook ik onder mijn spoorbaan kan slapen, als ik mijn matras op de grond leg! Volgens mijn oudste zus is dat ook nog beter voor je rug dan die doorzakkende spiraalbedden waar we op liggen.

Het wordt een iets andere constructie, om hem zo groot mogelijk te maken:

Ik lever graag wat ruimte in van mijn nieuwe kamer, voor meer spoorbaan.

Aantrekkelijk maar ingewikkeld aan het kopstation is dat treinen aan dezelfde kant binnenkomen en vertrekken. Het idee van de  klimspiraal heeft mij nog niet bereikt - en er zou ook geen ruimte voor zijn - dus de treinen rijden over het linkerspoor het station uit en duikelen dan naar beneden, het schaduwstation in. Omdat er weinig lengte beschikbaars voor de afdaling ligt het schaduwstation nog gedeeltelijk op een helling. Met reed-relais schakelen de treinen zichzelf af en via het bedieningspaneel worden ze weer opgeroepen. De aansluiting op de ovaal kan alleen via een lange s-bocht. Na een paar rondjes over de ovaal stuur ik ze weer omhoog, langs de achterkant van de baan, naar het kopstation.
Ik had toen nog geen computer, laat staan AnyRail. Maar het sporenplan van de benedenverdieping zag er ongeveer zo uit:




De balken van het open raamwerk zijn behoorlijk dik; het is de bedoeling dat ik er overheen kan kruipen om aan de achterkant van de baan te werken. Ze zijn van ongeschaafd vuren, om de kosten te drukken. Dat heeft nog weleens een splinter opgeleverd.


De 01 220 rijdt met een sleep van zijn Fleischmann-rijtuigen de helling op naar de bovenverdieping. Op de voorgrond een deel van de s-bocht.

Dit materieel is van mijn opa en "logeert" bij ons. Er werd weleens materieel uitgewisseld tussen Baarn en Utrecht, het werd opgerold in oude kranten vervoerd.

[Ferdinand Bogman]

De bovenverdieping is op dat moment nog niet ver gevorderd:



De foto geeft vooral een mooi beeld van die tijd. Voor mijzelf zijn het rolgordijn en de groene kleur op het bouwbehang leuke herinneringen. Dat was geschilderd door mijn oudere zus, en heb ik zo gelaten. Zij had nog een visnet aan het plafond hangen met daarin grote schelpen, dat was mode in de jaren 80. Maar dat hing natuurlijk in de weg voor de opklapbare spoorbaan. Die moest het tot een jongenskamer maken.

Voor anderen ook herkenbaar zijn misschien de posters aan de muur. Ik weet niet meer waar ik ze vandaan had. De NS 1601, met een opengewerkt interieur, zodat je de aandrijving van een van de draaistellen kunt zien. De NS 3737 is een tekening of schilderij. De BR 01 (DDR) komt waarschijnlijk uit het buitenland, aangeschaft op een vakantie. De kleine foto van een NS 1300, naast het rolgordijn, is uitgeknipt uit de Railhobby-kalender.

Verder zie ik onder andere een groene bus met lucht voor mijn goedkope Badger-airbrush. Die bus staat, samen met een wit busje contactspray, bovenop drie metalen sigarendoosjes waarin in verschillende soorten strooisel bewaarde (gras, ballast). Dat staat weer op een ladenkastje, dat ik nog steeds in gebruik heb voor treinenspul.

In de vensterbank staan verfpotjes, en glazen potjes voor de Badger. Dat grote witte blok is een stuk piepschuim (bouwafval van funderingisolatie) waaruit ik opbergdozen voor lokomotieven sneed. Deze was voor de Jouef NS 1306, die eerder ter sprake kwam. Ernaast staat nog een rode blikken fles met terpentine van de HEMA.

De lichtblauwe pilaren zijn gesneden uit een "balk" van - weet ik nu - XPS, ook in een bouwcontainer gevonden. Ik fixeerde ze met een dikke spijker en veel witte houtlijm op het frame, om de bovenverdieping op te kunnen bevestigen. Het was spannend of het zou houden, maar later bleek dat bij opklappen van het geheel de bovenverdieping er niet afviel.

De treinen maken dus een ingewikkelde slinger om vanuit het schaduwstation op de hoofdbaan te komen:


De Jouef 1306 maakt een proefrit (zo te zien tegen de uiteindelijke rijrichting in) over de s-bocht


De BR 55 rijdt ook de verkeerde kant op. Linksonder nog een stukje van een Jouef-silowagen. De pilaren van XPS zijn ook goed herkenbaar op deze foto.


Een tijdje later (de foto's zijn niet gedateerd helaas) is de bovenverdieping een stukje verder. Nu is er genoeg ruimte om een lus te leggen (hij loopt achter de witte doos langs) die de helling omhoog en de afdaling met elkaar verbindt. Daarmee kan de hele benedenverdieping getest worden: het schaduwstation, de s-bocht en de hoofdbaan:



Er is een poster bijgekomen van een mij onbekende buurtspoorlokomotief.


Waarschijnlijk heb ik me ergens vergist in de afmetingen van de hoofdbaan, want het paradebaanvak ligt niet op het raamwerk van balken, maar is aan de voorkant toegevoegd op een lange plank op extra balkjes.



De beschadigingen aan de BR 94 hadden een andere oorzaak, zoals eerder beschreven. Maar ook van dit paradebaanvak is weleens iets naar beneden gevallen...

Het talud is van gips, dat groen is geschilderd en van wat strooisel voorzien. Het grijze karton moet een betonnen muur voorstellen, waartegen vierkante houten balkjes (grijs geschilderd) gelijmd werden, als pilaren. Die heb ik nog:

Ze waren netjes genummerd omdat er nogal wat hoogteverschil was. De langere dienden voor de omlijsting van de tunnelportalen.

Het blijft lang de enige aankleding van de spoorbaan.

[Ferdinand Bogman]

Aan de benedenverdieping valt ook niet veel aan te kleden; het treinverkeer wordt vooral ondergronds afgewikkeld. Wel is hout, wissels rails en een heleboel elektronica nodig, dus veel zakgeld gaat op aan printplaten, IC's, weerstanden, diodes, relais en draad, veel draad...

Voor de bediening van het geheel bouw ik een bedieningspaneel, waarvan nog wat resten bewaard zijn gebleven:




In de aluminium kast eronder zit een voeding, een schakeling voor het schaduwstation, een HF-generator en Weistra-regelaars (die ik hier in de encyclopedie weer terugzag.). Veel daarvan is gebaseerd op schema's uit de RailHobby. De printplaat voor de HF-generator (RH 1/1984) heb daar zelfs besteld, als ik het me goed herinner. De elektronica is ook allemaal nog bewaard:



Van sommige weet ik niet meer goed wat het doet en of het nog werkt. Of ik er nog iets mee ga doen, ook niet - zie mijn handtekening.